İslam toplumlarında hayır müesseseleri çok hassasiyetle üzerinde durulan bir konumda yer almıştır. İslam devletlerinde de hayır işleri bir yandan devlet tarafından yapılırken diğer taraftan onun ön açmasıyla neredeyse devlet bütçesine yakın güçleriyle vakıf kurumları tarafından yapılmıştır. Geniş bir perspektiften bakıldığında vakıflar, toplumu birçok yönden etkilemiş ve geliştirmiştir. Bu kurumların işleyişinden elde edilen gelirler; gerek dini, gerek sosyal gerekse de iktisadi amaçlı olarak halkın menfaati doğrultusunda kullanılmıştır. Devlet tarafından denetlenen vakıfların idari mekanizması da iç tüzük niteliğinde olan vakfiyenâmelerde ayrıntılı bir şekilde ifade edilmiştir. Vakıfların uzun ömürlü ve güvenilir olmasının temelinde devletin etkisi yer almıştır.
İslam devletlerinde birçok alanda önemli görevler üstlenen vakıflar, devletlerin gelişimine paralel olarak özellikle Osmanlı İmparatorluğuyla zirveye ulaşmıştır. Buna bağlı olarak faaliyetleri ve işleyiş yöntemlerinde de değişiklikler olmuştur. Faizin hoş karşılanmadığı İslam hukukunda, insanların yararı için, para vakıflarının ticari bir araç ve hayır kurumu olarak kullanılması bahsedilen değişikliklerden biri olmuştur. Para vakıflarıyla ilgili yapılan tartışma ve eleştirilere rağmen dönemin ulemasının çoğu bu işlemin kısaca peşin alıp vadeli satma olarak tanımlanabilecek bir ticaret olduğunu belirterek İslam şeriatına uygun olduğu yönünde fetva vermişlerdir. İcazeti verilmiş olan bu yapılanma ile İslam devletlerinde bankacılığın temelleri atılmış; halk nakit ihtiyacını tefecilerden değil bu kurumlardan karşılamıştır.