Tarih boyunca Karin, Theodosiopolis, Kālîkalâ, Erzenü’r-Rûm, Arz-ı Rûm, gibi farklı isimlerle anılan Erzurum şehri V. yüzyılın ilk çeyreğinde İran saldırılarına karşı müstahkem bir mevki olarak Theodosiopolis adıyla kurulmuştur. Kuruluşundan X. yüzyıla kadar önce Bizans ile İran sonra Bizans ile Araplar arasında el değiştiren şehir 949 yılında artık Türk fethine kadar sürecek olan Bizans hakimiyeti altına girmiştir. Gerek önceki sınır mücadeleleri döneminde ve gerekse Bizans hakimiyetinde uzun süre kaldığı son dönemde şehirde bir takım siyasi ve sosyo-ekonomik değişimler meydana gelmiştir. Bir kere Bizans devleti, bütün doğu sınırında tekrar ele geçirdiği yerlerde yeni bir askeri-idari yönetim sistemi uygulamaya koymuştu. Bu yeni değişiklik çerçevesinde Erzurum’u da küçük bir thema birimi olarak örgütleyip idari bir merkez haline getirmiştir. Öte yandan Türk fethi öncesi Erzurum ve çevresi ekonomik bakımdan oldukça hareketli idi. Şehir X. yüzyılın başlarında Gürcülerle ticaret yaptığı anlaşılan önemli bir kervan şehriydi. XI. yüzyıl Bizans ve Ermeni kaynakları şehrin çok nüfuslu ve zengin olduğunu ve Suriyeli, Ermeni ve diğer milletlerden birçok tüccarın şehirde ikamet ettiğini bildirmektedirler. Ayrıca yeni fetihler devletin doğu sınırındaki demografik yapıyı da değiştirmişti. Bizans saldırıları sonucu tenhalaşan bölgeler farklı etnik gruplarla yeniden iskân edildi. Ancak bu yeni Hıristiyan nüfusun inancı ile imparatorluğun resmi inanç esasları arasındaki uyumsuzluk başka bir sorun teşkil ediyordu. İşte bu çalışmada, kaynaklar ışığında bölgenin Türkler tarafından fethine kadar geçen sürede idari ve sosyo-ekonomik durumundaki değişiklikler tespit edilmeye çalışılacaktır.