SSCB Dönemi ve Sonrası Kuzey Kafkasya’da Vehhabilik: Çeçenistan Örneği
Şu kitabın bölümü:
Tansü,
Y.
E.
&
Kara,
F.
(eds.)
2023.
Tarih Alanında Seçme Yazılar-V.
Özet
18. yüzyılın ikinci yarısında Fas ve Endonezya gibi Müslüman ülkelere yayılan Vehhabilik, 20. yüzyılın sonlarında Kuzey Kafkasya’ya yayılmaya başlamıştır. Kuzey Kafkasya’daki ilk Vehhabi toplumu 1970 yılında Sovyet döneminde kurulmuştur. O dönemde Vehhabiliğin Kafkasya’da yayılması Batılı ülkelerin çıkarları doğrultusunda yer almaktaydı. Çünkü SSCB’de yaşayan Müslümanların imparatorluğa karşı radikal konumunu göstermeye çalışmışlardır. 1990’ların başında SSCB’nin çöküşünden sonra misyonerlerin bölgeye gelişinin kolaylaştırılması, Vehhabiliğin yayılması için verimli bir zemin sağlamıştır. Öte yandan, SSCB’nin uzun süredir din üzerinde sürdürdüğü yasak Kuzey Kafkas Müslümanlarının dinin ve geleneksel İslam’ın gerçek doğası hakkında geri kalmasına yol açmıştır. Dolayısıyla misyonerler bu durumdan kapsamlı bir şekilde yararlanmışlardır. Ürdünlü meşale taşıyıcısı ve ABD vatandaşı olan Fethi el-Şaşani, Çeçenistan’da radikal Vehhabi aşırılığının gelişmesinde istisnai bir rol oynamıştır. Çeçen-Rus savaşı sırasında Fethi el-Şaşani, cemaat olarak bilinen bir Vehhabis taburu oluşturmuş ve savaşı ‘kutsal savaş’ ilan etmiştir. Ancak Fethi el-Şaşani, Rusya Federasyonu ile savaş bahanesiyle Kafkasya’ya Rusya’dan daha fazla zarar verdiği düşünülmektedir. Çünkü yüzlerce genci etrafına toplayarak onları yanıltmış, bölgedeki barışı ve güvenliği tehdit etmiştir. Bu durumda bölgenin en güçlü devleti olan Rusya, Çeçenistan dahil Kuzey Kafkasya coğrafyasında yıkıcı askeri operasyonlar başlatmıştır. Tüm bunların sonucunda İslam’a inanan Kuzey Kafkasyalılar, ciddi anlamda maddi ve manevi darbeler görmüşlerdir. SSCB’nin çöküşünden sonra Vehhabi aşırılığı, Kuzey Kafkasya’da sosyo-politik istikrarı ve genel olarak bölgede güvenliği bozan faktörlerden biri olmuştur. Vehhabiler önce Kafkasya’da geleneksel İslam’a karşı çıktılar ve bölgedeki din adamlarının liderlerini İslam düşmanları ilan etmeye başlamışlardır. Aynı zamanda Kafkasya’da geleneksel İslam’ın yayılmasında büyük etkisi olan Nakşibendi, Kadiri ve Şazili gibi Sufi mezheplerini ortadan kaldırmak için silahlı mücadelelerini de yoğunlaştırmışlardır. Sonuç olarak Sufi mezhepleri ile Vehhabiler arasındaki çatışma artınca Kafkasya’da tanınmış din adamı ve Nakşibendi şeyhi Şeyh Said, Kafkas Müslümanları Vehhabileri bölgeden çıkarmaya çalışmıştır. Kuzey Kafkasya’da Vehhabizmin herhangi bir şekilde yaygınlaştığı belki de tek yer Çeçenistan olmuştur. Çalışma, Vehhabizmin doğuşunu, aşırılıkçı fikirlerini, Kuzey Kafkasya ve Çeçenistan’daki gelişim sürecini analiz etmektedir.