Türkçe tıp metinlerinin işlediği konularda pek çok bilim dalını ilgilendiren bilgiler bulanabilmektedir. Bu doğrultuda metinler, tıp tarihi, dil incelemeleri, biyoloji, halk bilimi, yer adları, ölçü adları ve biyografik konular açısından incelenmektedir. Ancak bunlar, metinlerdeki tüm konuların ele alındığı anlamına gelmez. Çünkü bu metinlerle ilgili incelenmesi gereken pek çok konu daha bulunmaktadır. Bunlardan biri de alan yazını incelemelerinde karşılaşılamayan kanser konusu ve tedavileridir. Bu çalışmada da söz konusu metinlerde geçen kanser hastalığı ve tedavilerine yönelik birikimler betimlenmiştir. Elde edilecek verilerin, başta kanser hastalığının tarihçesi olmak üzere alternatif tıp ve onların tedavisi çalışmalarına katkı sunması ümit edilmektedir. Çalışma, kanser konusu ve 17. yüzyılda yazılmış iki tıp metniyle sınırlı bir şekilde ele alınmıştır. Çalışmanın bir tedavi önerisi olarak hazırlanmadığı vurgulanmalıdır.

Çalışma, geleneksel Türk tıbbının Anadolu’daki tarihî gelişimine bir bakış; tıp metinlerinde kanser için kullanılan sözcükler; İslâmi dönem tıp metinlerinde dört hılt teorisi anlayışı, taranan eserlerle ilgili bilgiler, inceleme ve sonuç alt başlıklarından oluşmaktadır.

İncelenen metinlerde kanserin, sevda hıltının yanmasından kaynaklandığına yönelik bir açıklama bulunduğu görülmüştür.  Sevda hıltı, dört hılttan biridir ve soğuk ve kuru özelliğe sahiptir. Yine kanserin (özellikle seretan) tuzdan da kaynaklandığı belirtilmiştir. Seretanın kökünün olduğu da vurgulanmıştır. Metinlerde kanser, seretan, âkile, ganzarniya, hora, yinür baş, âkile çıbanları sözcükleriyle ifade edilmiştir. Seretan, sert ve sağlam bir şişlik olarak betimlenmiş ve onun genellikle avratların memesinde olduğu açıklamasına yer verilmiştir. Ganzarniya, âkilenin türü olarak ifade edilmiştir. Âkile, hora ve yinür baş da iyileşmeyen ve genişleyen yara olarak geçer. Âkile, ağız, burun ve diş diplerinde de olabilir. Bu ifadelerin geçtiği yerde de çıban, yaramaz yara, yara, müteaffin olmuş yaramaz ve habis yara, kuruh-ı habise, ağızda olan yaralar, çürümüş et gibi hastalık ve belirtilerin de sık sık yer aldığı görülmüştür. Kanserle ilgili ifadelerden anlaşıldığı kadarıyla onun türü gözle görülebilen özellik sergiler ve vücudun dış kısmında yer alır. İçteki kanser türleriyle ilgili bir bilgiye rastlanmamıştır.

Kanserin tedavisinde farklı yöntemler uygulandığı görülmüştür. Tedavide ekhel damarından kan alınması, hastanın çokça ishal ettirilmesi (pişirilmiş bağboza otu ile) gerektiği önerilmiştir. Beslenmede de sevda özelliği içeren yiyeceklerle, sevdayı harekete geçirecek yiyeceklerin tüketilmemesi tavsiye edilmiştir. Bu doğrultuda patlıcan, sığır ve keçi eti yenilmemeli, galiz gıdalardan uzak durulmalıdır. Galiz yani kaba ve sert olarak vurgulanan ilaçların ne olduğu açıklanmamıştır. Kanser tedavisinde özellikle yaralı ve çürümüş etleri olan kanser türlerinde dağlamanın çok faydalı olduğu vurgulanmıştır. Metne göre dağlama kanserin başlangıcında faydalıdır. Karışım sürülmüş sargılar ve özel merhemlerle de tedavi uygulamaları yapılabilir. Asit, şeker, taş yanında bitkisel, hayvansal, madensel, tedaviler de vardır.

Günümüzde geleneksel tıbba yönelişler, doğal yollarla tedaviler gittikçe artmaktadır. Geçmiş dönemlerde yazılan eserlerde yer alan tıbbi bilgiler de tecrübe edildiği ve birikimi aktardığı için bu anlamda oldukça itibar görmektedir. Bunların doğrudan kullanılmasında temkinli olunması gerekir. Ancak bu eserlerde yer alan tecrübeye ve somut tedaviye yönelik verilerin ortaya çıkarılıp bilimsel olarak incelenmesi ile onların faydalı olup olmadığı laboratuvar ortamlarında kanıtlanabilir. Bunun dışında bu bilgiler ve uygulamalar yeni tedavi yollarının geliştirilmesine de katkı sağlayabilir. Çalışmadaki verilerin bu konuya da merak uyandırması ve bu anlamda disiplinler arası araştırmalara konu olması umulmaktadır.